Theo quan niệm thông thường, chế độ bảo hiểm xã hội một lần được thực hiện đối với những người lao động (NLĐ) khi nghỉ việc chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu hằng tháng. Trước đây, trong Điều lệ bảo hiểm xã hội (BHXH) chỉ quy định chung, khi NLĐ nghỉ việc mà chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu hằng tháng thì được trợ cấp một lần (Điều 28 Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12-CP ngày 26/01/1995 của Chính phủ).

Quá trình tổ chức thực hiện quy định này đã nhanh chóng bộc lộ hạn chế đó là chia cắt quỹ BHXH, quỹ BHXH bị lạm dụng, mục tiêu lớn nhất của chế độ bảo hiểm hưu trí (bảo đảm đời sống cho NLĐ sau quá trình lao động) bị ảnh hưởng theo chiều hướng tiêu cực… Vì vậy, sau một thời gian Chính phủ đã khoanh phạm vi các trường hợp được hưởng chế độ bảo hiểm xã hội 1 lần theo phương châm hạn chế việc hưởng

BHXH một lần, chỉ giải quyết cho những trường hợp khó đạt được điều kiện để hưởng lương hưu hằng tháng (khoản 5 Điều 1 Nghị định số 01/2003/NĐ-CP ngày 09/01/2003 của Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Điều lệ BHXH ban hành kèm theo Nghị định số 12-CP ngày 26/01/1995 của Chính phủ). Tinh thần này tiếp tục được khẳng định trong Luật BHXH năm 2006 (Điều 55) và Luật BHXH năm 2014 (Điều 60).

>>> Tham khảo: Mẫu đơn đề nghị hưởng bảo hiểm xã hội 1 lần mới nhất năm 2024

Theo Điều 60 Luật bảo hiểm xã hội năm 2014, NLĐ tham gia BHXH bắt buộc mà có yêu cầu thì được hưởng BHXH một lần nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:

i) Đủ tuổi hưởng lương hưu theo quy định mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH (hoặc chưa đủ 15 năm đóng BHXH đối với cán bộ nữ cấp xã) và không tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện. 

ii) Ra nước ngoài để định cư. 

iii) Người đang bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng như ung thư, bại liệt, xơ gan cổ chướng, phong, lao nặng, nhiễm HIV đã chuyển sang giai đoạn AIDS và những bệnh khác theo quy định của Bộ Y tế. 

iv) NLĐ thuộc lực lượng vũ trang nhân dân khi phục viên, xuất ngũ, thôi việc mà không đủ điều kiện để hưởng lương hưu. 

So với Luật BHXH năm 2006, Luật BHXH năm 2014 đã bổ sung một số đối tượng được hưởng BHXH một lần (nhóm đối tượng (iii) và (iv). Việc bổ sung hai nhóm đối tượng này là hợp lý, bảo đảm tối đa quyền lợi của NLĐ tham gia BHXH bắt buộc. Tuy nhiên, Luật BHXH năm 2014 không quy định hai đối tượng so với Luật BHXH năm 2006, đó là:

(1) NLĐ suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH;

(2) NLĐ sau 01 năm nghỉ việc nếu không tiếp tục đóng BHXH và có yêu cầu nhận BHXH một lần mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH. 

Nếu nhìn nhận một cách khách quan thì việc không quy định đối tượng (1) là không hợp lý, vì nhiều NLĐ bị suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên khó có khả năng tiếp tục làm việc và chính bản thân NLĐ có nguyện vọng nghỉ việc; trong trường hợp này NLĐ phải bảo lưu thời gian đóng BHXH để khi đi làm tiếp tục đóng cho đủ thời gian tham gia bảo hiểm xã hội hoặc phải đăng ký tham gia BHXH tự nguyện thì mới đủ điều kiện hưởng lương hưu là không thực tế, không bảo đảm quyền lợi chính đáng của NLĐ.

Vì vậy, Nhà nước cần tiếp tục nghiên cứu trường hợp này để có giải pháp phù hợp hơn trong thời gian tới.

Trên thực tế những năm qua, số lượng NLĐ hưởng BHXH một lần theo đối tượng (2) nói trên là khá nhiều (NLĐ sau 01 năm nghỉ việc nếu không tiếp tục đóng BHXH và có yêu cầu nhận BHXH một lần mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH). Chính điều này đã dẫn đến sự phản ứng gay gắt của NLĐ đối với Điều 60 Luật BHXH năm 2014 ngay khi Luật này được Quốc hội thông qua, bởi đơn giản họ cho rằng Điều 60 Luật BHXH năm 2014 đã làm giảm đáng kể quyền lợi của NLĐ nghỉ việc mà chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu hằng tháng. Để giải quyết thực trạng này, ngày 22/6/2015, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa 13 đã thông qua Nghị quyết số 93/2015/QH13 về việc thực hiện chính sách hưởng BHXH một lần đối với NLĐ. Khoản 1 Nghị quyết này quy định:

NLĐ được bảo lưu thời gian đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng lương hưu nhằm bảo đảm cuộc sống khi hết tuổi lao động theo quy định của Luật BHXH năm 2014.

Trường hợp NLĐ tham gia BHXH bắt buộc sau một năm nghỉ việc, NLĐ tham gia BHXH tự nguyện sau một năm không tiếp tục đóng BHXH mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH khi có yêu cầu thì được nhận BHXH một lần”.

>>> Tìm hiểu thêm: Hướng dẫn cách tính bảo hiểm xã hội 1 lần mới nhất năm 2024

>>> Tìm hiểu thêm : Tư vấn bảo hiểm xã hội