Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học do GS. Hoàng Phê chủ biên định nghĩa : “ Tế nhị : 1. Tỏ ra khôn khéo, nhã nhặn trong quan hệ đối xử, biết chú ý quan tâm đến cả những điểm rất nhỏ thường dễ bị bỏ lỡ … 2. Có những diễn biến tinh xảo, sâu kín, thường khó hoặc không nói ra được … ”. Vậy nguồn gốc của từ này ra làm sao ?
Chúng tôi đã tra cứu nhiều tư liệu nhưng không tìm thấy tư liệu nào nêu rõ nguồn gốc của “ tế nhị ”. Tuy nhiên cũng tìm được một vài gợi ý, xin được san sẻ với bạn đọc tại đây .
Trước hết xin nói về “ tế ”. Có nhiều chữ “ tế ” khác nhau, gồm có “ tế ” với nghĩa “ dâng, cúng ” ( hiến tế, cúng tế ), “ tế ” với nghĩa “ chạy nhanh ” ( ngựa tế ), “ tế ” với nghĩa “ con rể ” ( nghĩa tế, hiền tế ), “ tế ” với nghĩa “ đưa qua đò ” ( tế độ, tế bần ), “ tế ” với nghĩa “ khoảng chừng, thuở ” ( quốc tế, giao tế ) và “ tế ” với nghĩa là “ nhỏ, hẹp ” .

Trong các từ trên, thì “tế” trong “tế nhị” chắc hẳn mang nghĩa “nhỏ bé”, như trong “vi tế”, “tinh tế”, là các từ bạn đã dẫn. Điều này phần nào được phản ánh qua Việt Nam tự điển, khi tác giả Lê Văn Đức giảng về “tế nhị” ngay dưới chữ “tế” với nghĩa “nhỏ bé” mà không phải dưới những chữ “tế” khác. Chữ “tế” này vốn có gốc Hán, được viết bằng chữ 細.

Nếu “ tế ” là một từ gốc Hán thì hẳn “ nhị ” cũng vậy. Xét trong những từ điển tiếng Hán, ta thấy có những chữ “ nhị ” với nghĩa lần lượt là “ hai ”, “ thêm vào ”, “ mềm, béo, trơn ” và “ nhuỵ hoa ”. Trong những nghĩa này thì năng lực cao “ nhị ” trong “ tế nhị ” vốn để chỉ nhuỵ hoa. Để làm rõ, chúng tôi xin đưa ra dẫn chứng :
1. Trong Nước Ta tự điển, học giả Lê Văn Đức giảng : “ Ý nhị : Ý tứ tế nhị, thấm thía ”. Điều này ngầm cho thấy “ nhị ” trong “ ý nhị ” và “ nhị ” trong “ tế nhị ” là một .

2. Từ điển Hán Nôm cho biết “ý nhị” vốn được viết bằng 意蘃, với “ý” (意) là “suy nghĩ” và “nhị” (蘃) là “nhuỵ”. Trong tư liệu này “ý nhị” được định nghĩa là “vẻ đẹp sâu kín, khó thấy”. Như vậy, “nhị” mang nghĩa bóng là “sâu kín”, được xây dựng trên nghĩa đen “nhuỵ hoa” (chốn sâu kín nhất của hoa).

Từ hai ý trên, hoàn toàn có thể đưa ra nhận định và đánh giá “ tế nhị ” vốn được viết bằng hai chữ 細蘃, hiểu thuần là những điều li ti, sâu kín nhất. Người “ tế nhị ” là người biết chú ý đến những điều nhỏ, thâm sâu như vậy .
Việc từ này không có trong tiếng Trung cho thấy đây là một sự phát minh sáng tạo của người Việt, tạo ra từ mới bằng cách tích hợp những thành phần gốc Hán .

Trọng Nghĩa – Tiếng Việt giàu đẹp

3 nghĩa ít người biết đến của từ ‘tơi bời’

Ta thường dùng từ “ tơi bời ” để chỉ trạng thái “ bị tàn phá can đảm và mạnh mẽ và dồn dập ” ( Từ điển tiếng Việt, Hoàng Phê chủ biên ). Thực tế từ này vốn có những mà ít người biết đến .

Từ ghép hiếm gặp – ‘Miên viễn’ có nghĩa là gì?

Có thể thấy đây là một từ do người Việt phát minh sáng tạo ra bằng cách ghép những yếu tố Hán Việt. Tuy nhiên, từ này đang từ từ biến mất khỏi đời sống .

Source: https://tbtvn.org
Category: WIKI hỏi đáp