Trong lịch sử phát triển của nền sản xuất xã hội, kinh tế hàng hóa đã xuất hiện mầm mống từ xã hội nô lệ, hình thành trong xã hội phong kiến và phát triển mạnh mẽ trong xã hội tư bản chủ nghĩa. Sản xuất hàng hóa và trao đổi hàng hóa chính là tiền đề quan trọng cho sự ra đời và phát triển của kinh tế thị trường. Để hiểu rõ hơn về khái niệm nền kinh tế thị trường là gì? Các đặc trưng và ưu nhược điểm của nền kinh tế này, chúng ta hãy cùng theo dõi bài viết dưới đây cùng Luận Văn 2S nhé.

Khái niệm nền kinh tế thị trường là gì ?

Lịch sự phát triển nền sản xuất xã hội đã chỉ ra rằng, sản xuất và trao đổi hàng hóa là những tiền đề quan trọng cho sự ra đời và phát triển kinh tế thị trường (KTTT). Trong quá trình sản xuất và trao đổi, các nhân tố của thị trường như cung, cầu, giá cả,… sẽ tác động theo cách điều tiết và hướng dẫn tới quá trình sản xuất hàng hóa giúp cho việc luân chuyển, phân bố các nguồn lực sản xuất, tài nguyên thiên nhiên phục vụ cho sản xuất lưu thông. Thị trường ở đây giữ vai trò là công cụ phân bổ nguồn lực, khi các nguồn lực và sản phẩm làm ra trong nền kinh tế được phân bổ bằng phương thức thị trường thì người ta gọi là nền kinh tế thị trường.

Theo cuốn Đại từ điển kinh tế thị trường, thì khái niệm kinh tế thị trường là phương thức vận hành kinh tế thị trường hình thành bởi trao đổi và lưu thông hàng hóa làm người phân bố tài nguyên chủ yếu, lấy lợi ích vật chất cung – cầu thị trường và mua bán giữa hai bên làm cơ chế khuyến khích hoạt động kinh tế và phương thức vận hành kinh tế.

Nền kinh tế thị trường là gì?

Sự hình thành và tăng trưởng nền kinh tế thị trường

Theo chiều dài lịch sử dân tộc, nền kinh tế thị trường hình thành và tăng trưởng đã trải qua ba bước chuyển biến, gồm có :Bước chuyển biến thứ nhất : Là quy đổi từ quy mô kinh tế tự nhiên, tự cấp tự cung tự túc lên quy mô kinh tế sản phẩm & hàng hóa ở nấc thang thấp nhất là kinh tế hàng hóa giản đơn .Bước chuyển biến thứ hai : Từ quy mô kinh tế sản phẩm & hàng hóa đơn thuần lên quy mô kinh tế thị trường tự do. Tức là nền kinh tế mà thị trường tự do tăng trưởng, điều tiết kinh tế, mọi yếu tố của nền kinh tế đặt ra đều do thị trường kiểm soát và điều chỉnh và quyết định hành động .Bước chuyển biến thứ ba : Từ quy mô kinh tế thị trường tự do lên quy mô kinh tế thị trường hỗn hợp. Nghĩa là nền kinh tế được kiểm soát và điều chỉnh bởi cả hai lực lượng cơ quan chính phủ và thị trường .Ba bước chuyển nói trên chịu sự chi phối bởi tiến trình kinh tế khách quan nhất định, đơn cử như sau :Thứ nhất, trên cơ sở phân công lao động xã hội và trao đổi trải qua quan hệ sản phẩm & hàng hóa – tiền tệ và thị trường, phá vỡ kinh tế cấu trúc tự nhiên, tự cấp, tự cung tự túc, thực thi tự do cạnh tranh đối đầu và tự do kinh doanh thương mại, tự chủ. Tiến trình này gắn với bước chuyển biến thứ nhất từ kinh tế tự nhiên, tự cấp và tự cung tự túc lên kinh tế hàng hóa giản đơn .

Thứ hai, lấy sự phân công lao động bằng máy móc làm cơ sở kỹ thuật thông qua công nghiệp hóa để thúc đẩy quá trình chuyển hóa các yếu tố gắn với đầu vào của sản xuất. Đây là quá trình chuyển từ cơ cấu kinh tế nông- công nghiệp sang cơ cấu nông-công nghiệp- dịch vụ. Tiến trình này gắn với bước chuyển biến thứ hai lên kinh tế thị trường tự do.

Thứ ba, tiến trình mở cửa thế giới với thế giới bên ngoài, là tiến trình chuyển từ kỹ thuật cơ điện sang kỹ thuật điện tử tin học văn minh hậu công nghiệp, từ kinh tế công-nông nghiệp- dịch vụ sang cơ cấu kinh tế công nghiệp- dịch vụ- nông nghiệp. Thị trường không chỉ trong nước mà còn mở cửa với bên ngoài. Tiến trình này gắn với bước chuyển thứ ba từ kinh tế thị trường tự do lên nền kinh tế thị trường hỗn hợp.

Bạn đọc hoàn toàn có thể chăm sóc :

→ Sản xuất hàng hóa là gì? Điều kiện ra đời và ưu thế của sản xuất hàng hóa

Các tác nhân cấu thành nền kinh tế thị trường là gì ?

Chủ thể tham gia nền kinh tế thị trường

• Nhà nước: Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường rất quan trọng, đảm bảo cho sự ổn định và phát triển nền kinh tế. Cơ quan Nhà nước trong nền kinh tế thị trường không chỉ thực hiện vai trò cai trị các doanh nghiệp mà còn thực hiện vai trò phục vụ cho sự phát triển, chuyển từ một nền kinh tế tập trung quan liêu sang nền kinh tế dân chủ. Nhà nước thực hiện các chức năng cơ bản như chức năng xây dựng thể chế, cung cấp các hàng hóa công cộng thuần túy, quan tâm đến các yếu tố ngoại ứng, kiểm soát độc quyền và phân phối các hoạt động tư nhân và phân phối lại của cải xã hội.

• Doanh nghiệp: Doanh nghiệp là chủ thể trong hệ thống kinh tế thị trường vì đây là nơi trực tiếp sản xuất mọi loại hàng hóa và dịch vụ được trao đổi trên thị trường, doanh nghiệp chính là nền tảng của nền kinh tế thị trường. Việc xây dựng và hoàn thiện thể chế doanh nghiệp với tư cách là chủ thể quan trọng của kinh tế thị trường là khâu sống còn, chi phối mức độ lớn động thái của nền kinh tế.

• Người tiêu dùng: Nền kinh tế thị trường là nền kinh tế sản xuất ra nhằm mục tiêu để bán, tức là người sản xuất là người bán những hàng hóa sản xuất để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Người tiêu dùng có thể là tập thể, tập đoàn người hoặc cá nhân. Người tiêu dùng trong nền kinh tế thị trường đóng vai trò quan trọng vì nhu cầu của họ là căn cứ cho sự phát triển sản xuất trong nền kinh tế thị trường. Nếu các nhà sản xuất không căn cứ vào nhu cầu tiêu dùng của xã hội để tiến hành sản xuất sẽ thất bại.

Hệ thống những loại thị trường

• Thị trường sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ : Đây là bộ phận cơ bản của thị trường đầu ra của nền kinh tế và có vai trò quan trọng so với đời sống kinh tế – xã hội. Theo nghĩa hẹp, thị trường sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ là nơi diễn ra những hoạt động giải trí mua và bán những loại sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ. Khi nói đến thị trường sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ đề cập đến những loại sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ là mẫu sản phẩm sau cuối và Giao hàng tiêu dùng. Thị trường này gồm có hàng loạt những quan hệ trao đổi mua và bán sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ giữa những chủ thể tham gia thị trường đã được thể chế hóa .
• Thị trường sức lao động : Thị trường lao động là một trong những thị trường cơ bản và có vị trí quan trọng trong mạng lưới hệ thống những loại thị trường. Quá trình hình thành và hoạt động của thị trường lao động có những đặc thù riêng không liên quan gì đến nhau .
• Thị trường bất động sản : Đây là khu vực mà những người có bất động sản sẵn sàng chuẩn bị bán nó ra và có những người cần bất động sản gặp gỡ nhau để kiếm lời lẫn nhau theo thỏa thuận hợp tác. Trong mô hình này, đất đai có vai trò đặc biệt quan trọng quan trọng và mọi yếu tố phát sinh đều bắt nguồn từ đất đai .
• Thị trường kinh tế tài chính : Thị trường kinh tế tài chính là hàng loạt những quan hệ trao đổi mua và bán những mẫu sản phẩm kinh tế tài chính đã được thể chế hóa. Có nhiều tiêu thức phân loại thị trường kinh tế tài chính như địa thế căn cứ vào đặc thù của những loại loại sản phẩm kinh tế tài chính được mua và bán, trao đổi, gồm có thị trường tiền tệ và thị trường vốn .
• Thị trường khoa học và công nghệ tiên tiến : Khoa học công nghệ tiên tiến đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng kinh tế. Phát triển khoa học công nghệ tiên tiến là mối chăm sóc số 1 của cơ quan chính phủ .

Các quy luật cơ bản của kinh tế thị trường

• Quy luật giá trị : Quy luật giá trị là quy luật kinh tế cơ bản của sản xuất và trao đổi sản phẩm & hàng hóa. Theo đó, quy luật này nhu yếu sản xuất và trao đổi sản phẩm & hàng hóa phải dựa trên cơ sở giá trị của nó tức là cơ sở hao phí lao động xã hội thiết yếu. Trong nền sản xuất sản phẩm & hàng hóa, quy luật giá trị có 3 ảnh hưởng tác động, gồm : Điều tiết sản xuất và lưu thông sản phẩm & hàng hóa, kích thích nâng cấp cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất tăng hiệu suất lao động hạ giá tiền loại sản phẩm và phân hóa những người sản xuất sản phẩm & hàng hóa thành giàu-nghèo .
• Quy luật cạnh tranh đối đầu : Cạnh tranh là sự ganh đua về kinh tế giữa những chủ thể trong nền sản xuất sản phẩm & hàng hóa nhằm mục đích giành những điều kiện kèm theo thuận tiện trong sản xuất tiêu thụ hoặc tiêu dùng sản phẩm & hàng hóa để thu về nhiều quyền lợi nhất cho mình. Cạnh tranh có vai trò quan trọng và là động lực thôi thúc kinh tế tăng trưởng, nó buộc người sản xuất phải năng động nhạy bén và nâng cấp cải tiến kỹ thuật để nâng cao hiệu suất chất lượng và hiệu suất cao kinh tế .
• Quy luật cung – cầu : Cầu là nhu yếu có năng lực giao dịch thanh toán và cung là tổng số sản phẩm & hàng hóa có ở thị trường. Cung và cầu có mối quan hệ ngặt nghèo với nhau, cầu xác lập cung và cung xác lập cầu. Cầu xác lập khối lượng, cơ cấu tổ chức của cung về sản phẩm & hàng hóa, chỉ những sản phẩm & hàng hóa nào có cầu mới được sản xuất, cung cứng và tiêu thụ nhiều thì có cầu lớn tức là có cầu lớn sẽ được đáp ứng nhiều và ngược lại .
• Quy luật lưu thông tiền tệ : Quy luật này lao lý số lượng tiền thiết yếu cho lưu thông sản phẩm & hàng hóa ở mỗi thời kỳ nhất định .

Đặc trưng của nền kinh tế thị trường là gì ?

Về mặt thực chất, nền kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức triển khai kinh tế xã hội tăng trưởng ở trình độ cao. Kinh tế thị trường được phân biệt với những kiểu tổ chức triển khai kinh tế xã hội khác như kinh tế tự cấp tự cung tự túc, kinh tế hàng hóa giản đơn hay kinh tế kế hoạch hóa tập trung chuyên sâu bao cấp. Sự độc lạ đó được biểu lộ ở 06 đặc trưng cơ bản như sau :

Thứ nhất, kinh tế thị trường yên cầu sự phong phú của những chủ thể kinh tế, nhiều hình thức chiếm hữu. Các chủ thể kinh tế bình đẳng trước pháp lý .

Chúng ta thấy rằng, trong nền kinh tế thị trường luôn tồn tại đa dạng các chủ thể kinh tế như: Nhà nước, tập thể, tư nhân, doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp liên doanh liên kết,… 

Ví dụ : Trong nghành nghề dịch vụ Ngân hàng, có những :

• Ngân hàng nhà nước : Agribank, VCB, Ngân Hàng BIDV, Vietinbank
• Ngân hàng liên kết kinh doanh : Sacombank, Ngân Hàng Á Châu, Techcombank, LienVietPostbank
• Ngân hàng có vốn góp vốn đầu tư quốc tế : Wooribank, ANZ, HSBC, Citibank, Shinhan Bank
• Ngân hàng tư nhân : VPbank, MBBank, Ngân hàng Sài Gòn Hà Nội SHB

Sự đa dạng của các chủ thể kinh tế này là tất yếu trong nền kinh tế thị trường, xây dựng nên môi trường cạnh tranh, thúc đẩy kinh tế vận động và phát triển. Đồng thời, sự đa dạng của các chủ thể kinh doanh trong nền kinh tế thị trường chính là biểu hiện của nhiều hình thức sở hữu (sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân, sở hữu 100% vốn nước ngoài…). Dù đa dạng các chủ thể kinh tế nhưng trong nền kinh tế thị trường thì các chủ thể kinh tế này đều phải bình đẳng trước pháp luật cũng như sự tác động khách quan của quy luật thị trường.

Thứ hai, thị trường đóng vai trò quyết định hành động trong việc phân chia những nguồn lực xã hội trải qua hoạt động giải trí của những thị trường bộ phận .

Một cách dễ hiểu nhất, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể tưởng tượng thị trường giống như một bức tranh toàn diện và tổng thể, gồm có nhiều mảnh ghép phối hợp lại. Các mảnh ghép đó chính là những thị trường bộ phận, ví dụ như thị trường sản phẩm & hàng hóa, dịch vụ, thị trường sức lao động, thị trường khoa học công nghệ tiên tiến, thị trường bất động sản …Các loại thị trường này không sống sót độc lập, mà có mối quan hệ, ảnh hưởng tác động qua lại với nhau. Các yếu tố thị trường sẽ quyết định hành động việc phân chia những nguồn lực xã hội trải qua những thị trường bộ phận đó .Ví dụ : Nguồn lực vốn :Trong toàn cảnh Toàn cầu đang phải đương đầu với đại dịch Covid 19, nền kinh tế toàn thế giới trở nên khó khăn vất vả hơn, thị trường lao động khủng hoảng cục bộ, số lượng người thất nghiệp nhiều, thị trường sản phẩm & hàng hóa và dịch vụ đình trệ, nhu cầu mua sắm giảm. Tất cả những yếu tố này dẫn đến suy thoái và khủng hoảng thị trường, chủ góp vốn đầu tư sẽ có khuynh hướng di dời nguồn lực vốn góp vốn đầu tư sang những khu vực, những nước bảo đảm an toàn hơn. Còn so với trong nước, những nhà đầu tư hoàn toàn có thể vận động và di chuyển vốn góp vốn đầu tư từ thị trường kinh tế tài chính, thị trường bất động sản sang thị trường vàng hoặc thị trường sản phẩm & hàng hóa vì lo âu lạm phát kinh tế, suy thoái và khủng hoảng kinh tế .

Thứ ba, giá thành được hình thành theo nguyên tắc thị trường, cạnh tranh đối đầu vừa là thiên nhiên và môi trường, vừa là động lực thôi thúc kinh tế thị trường tăng trưởng .

Trong nền kinh tế thị trường, các quy luật thị trường đóng vai trò quan trọng, chi phối các hoạt động sản xuất, trao đổi, phân phối và tiêu dùng. Điển hình là các quy luật giá trị, quy luật cạnh tranh và quy luật cung cầu. Chính các quy luật này đã giúp cho hình thành mức giá cả thị trường, đồng thời là động lực quan trọng thúc đẩy thị trường phát triển.

Thứ tư, động lực trực tiếp của những chủ thể sản xuất kinh doanh thương mại là quyền lợi kinh tế – xã hội .

Các chủ thể kinh tế tham gia hoạt động giải trí sản xuất kinh doanh thương mại suy cho cùng động lực chính vẫn là vì quyền lợi kinh tế – xã hội. Chủ thể là doanh nghiệp tư nhân, những hộ kinh doanh thương mại thành viên phải đặt tiềm năng doanh thu, tiềm năng kinh tế để duy trì và tăng trưởng. Đối với những chủ thể là nhà nước khi tham gia thị trường, hoàn toàn có thể vì quyền lợi kinh tế tuy nhiên đồng thời cũng phải vừa bảo vệ quyền lợi xã hội .Ví dụ : Các dự án Bất Động Sản công như điện, đường, trường học … Nhà nước cần phải hướng tới tiềm năng kinh tế nhưng đồng thời cũng phải cân đối tương thích với thu nhập của mọi thành phần nhân dân .

Thứ năm, Nhà nước là chủ thể triển khai công dụng quản trị nhà nước so với những quan hệ kinh tế, Nhà nước triển khai khắc phục những khuyết tật thị trường, thôi thúc những yếu tố tích cực, bảo vệ sự bình đẳng xã hội và sự không thay đổi của hàng loạt nền kinh tế .

Đặc trưng này nhấn mạnh vấn đề vai trò quản trị điều tiết của Nhà nước so với nền kinh tế thị trường. Hiện nay, hầu hết tổng thể những vương quốc đều sử dụng quy mô nền kinh tế thị trường hỗn hợp, tức là nền kinh tế vừa hoạt động theo cơ chế thị trường. Có nghĩa là nền kinh tế vừa hoạt động theo cơ chế thị trường vừa có sự quản trị, điều tiết của Nhà nước, để thôi thúc nền kinh tế không thay đổi và giảm rủi ro tiềm ẩn khủng hoảng kinh tế, do kinh tế thị trường gây ra .

Thứ sáu, kinh tế thị trường là nền kinh tế mở, thị trường trong nước gắn liền với thị trường quốc tế .

Như đã đề cập ở các phần trước, chúng ta đều hiểu bản chất của nền kinh tế thị trường là nền kinh tế hàng hóa phát triển ở trình độ cao.
Việc mở rộng phạm vi và quy mô của quá trình sản xuất, trao đổi hàng hóa sẽ tạo điều kiện cho kinh tế thị trường phát triển. Do đó, xu hướng chung, tất yếu của tất cả các nền kinh tế thị trường trên thế giới là mở cửa kinh tế. Việc mở cửa kinh tế sẽ tạo ra cho những cơ hội mới cho các quốc gia về khai thác thị trường, và tranh thủ nguồn lực quốc tế.

Ưu – điểm yếu kém của nền kinh tế thị trường

Ưu điểm của nền kinh tế thị trường là gì ?

Nền kinh tế thị trường là điều kiện kèm theo để thôi thúc sản xuất : Trong nền kinh tế thị trường, nếu lượng cầu cao hơn cung thì Ngân sách chi tiêu sản phẩm & hàng hóa sẽ tăng lên kéo theo doanh thu tăng. Từ đó khuyến khích người sản xuất tăng lượng cung, ai có chính sách sản xuất hiệu suất cao sẽ thu được doanh thu cao hơn. Điều này được cho phép tăng quy mô sản xuất và những nguồn lực sản xuất sẽ chảy về phía những người sản xuất hiệu suất cao hơn .Có một lực lượng sản xuất lớn cung ứng nhu yếu của người tiêu dùng : Nền kinh tế thị trường tạo ra nhiều loại sản phẩm giúp thỏa mãn nhu cầu tối đa nhu yếu của người tiêu dùng về thực phẩm, dịch vụ công cộng, nhà tại, …Tạo động lực để con người phát minh sáng tạo : Nền kinh tế thị trường được cho phép con người tự do cạnh tranh đối đầu nên yên cầu mọi người phải không ngừng phát minh sáng tạo để sống sót. Chúng ta cần tìm ra những phương pháp mới để nâng cấp cải tiến việc làm, kinh nghiệm tay nghề và đây cũng là nơi để phát hiện, tuyển chọn và đào tạo và giảng dạy con người .

Tạo việc làm nhiều hơn: Trong nền kinh tế thị trường, sự tập trung đổi mới cho phép các doanh nghiệp tìm ra các thị trường ngách và cung cấp nhiều công việc mới với mức lương cao tại các địa phương.

Nhược điểm của nền kinh tế thị trường là gì ?

Sự bất bình đẳng trong xã hội : Sự ngày càng tăng khoảng cách giàu nghèo sẽ dẫn tới bất bình đẳng trong xã hội, người giàu sẽ sử dụng lợi thế của mình để giàu hơn trong khi người nghèo lại càng nghèo hơn. Trong cạnh tranh đối đầu, những đơn vị sản xuất nhỏ lẻ sẽ bị những nhà phân phối vững mạnh thôn tính và nền kinh tế dần trở thành độc quyền chi phối .Dễ gây ra mất cân đối cung – cầu gây nên khủng hoảng kinh tế : Do chạy theo doanh thu nên những doanh nghiệp sẽ góp vốn đầu tư lan rộng ra sản xuất, những công ty góp vốn đầu tư tăng trưởng khiến nguồn cung tăng mạnh trong khi cầu tăng không tương ứng. Hiện tượng này tích góp theo thời hạn sẽ dẫn đến khủng hoảng thừa khiến những doanh nghiệp đi vào phá sản và gây nên khủng hoảng kinh tế .

Trên đây, chúng tôi đã cùng bạn đọc tìm hiểu về khái niệm nền kinh tế thị trường là gì cũng như các vấn đề liên quan đến kiểu tổ chức kinh tế xã hội này. Hy vọng với những kiến thức đã sưu tầm trong bài viết này, bạn đọc sẽ áp dụng một cách hiệu quả vào trong công tác học tập, viết tiểu luận kinh tế chính trị Mác – Lênin nói riêng và trong cuộc sống nói chung.