Khái niệm “ khái quát hóa ” và “ năng lượng khái quát hóa ”

– Khái quát hóa ( KQH ) : Theo A.V.Daparogiet ( 1977 ), “ Khái quát hóa là việc hợp nhất trong ý nghĩ những sự vật, hiện tượng kỳ lạ của hiện thực khái quát có một số ít thuộc tính chung nào đó ” [ 1 ; tr 10 ]. Theo Từ điển Tiếng Việt ( 2010 ), “ KQH thực thi hoạt động giải trí tư duy để khái quát ; khái quát là nắm lấy những cái có tính chung cho một loạt sự vật, hiện tượng kỳ lạ ” [ 2 ; tr 635 ] .

Như vậy, có thể hiểu, KQH là hoạt động Tư duy tìm các dấu hiệu chung đặc trưng cho một nhóm đối tượng (sự vật, hiện tượng) để nghiên cứu, nhận thức nhóm đối tượng đó.

– Năng lực khái quát hóa ( NLKQH ) : M.N.Sacđacov ( 1996 ) xem xét KQH dưới góc nhìn năng lượng ( NL ) đặc trưng cho những tiến trình tăng trưởng lứa tuổi. KQH tăng trưởng từ KQH cảm tính trải qua KQH hình tượng và khái niệm dẫn đến KQH khái niệm trừu tượng [ 3 ; tr 9-10 ]. Nguyễn Thị Mỹ Hằng ( 2011 ) cho rằng, “ KQH là quy trình nghiên cứu và điều tra những sự vật, hiện tượng kỳ lạ riêng không liên quan gì đến nhau khởi đầu ta tách những thuộc tính, những mối liên hệ chung, thực chất, nghĩa là tách trừu tượng hóa khỏi những tín hiệu và những mối liên hệ không thực chất. Sau đó nhờ KQH những thuộc tính và những mối liên hệ tất cả chúng ta thu được những tri thức khái quát, trừu tượng dưới hình thức những khái niệm, định lí, quy tắc. KQH chính là quy trình nghiên cứu và phân tích tổng hợp những cái chung nhất của sự vật, hiện tượng kỳ lạ ” [ 4 ; tr 40 ] .
Mặt khác, khi đề cập một NL nhất định, người ta thường đề cập đến tổng hợp Kiến thức + Kĩ năng + Thái độ. Vì vậy, khi xem xét khái niệm NLKQH cũng cần dựa trên những hợp phần này. Theo đó, Kỹ năng của NLKQH chính là những thao tác tư duy như : xác lập mục tiêu, lựa chọn những lớp / nhóm đối tượng người dùng ; nghiên cứu và phân tích những tín hiệu / đặc thù đặc thù của từng đối tượng người dùng trong lớp / nhóm đối tượng người dùng ; phân loại những tín hiệu để tìm tín hiệu chung và thực chất nhất của lớp / nhóm đối tượng người tiêu dùng đã chọn và diễn đạt nội dung những tín hiệu đó bằng ngôn từ hình thành khái niệm phản ánh thực chất nhóm đối tượng người dùng điều tra và nghiên cứu. Các Kỹ năng tư duy này được thực thi trên nền tảng kiến thức và kỹ năng về từng đối tượng người dùng với nhu yếu nhận thức và thái độ tích cực nhìn nhận yếu tố ở mức độ KQH .

Một ví dụ đơn giản về khái quát hóa:

Tranh vẽ gồm : Rau muống, đậu quả, xu hào và quả táo. Trả lời thắc mắc : Tìm những điểm giống nhau ở 04 hình trên ? nhận xét về sắc tố của chúng ? công dụng của chúng so với con người ?

Cấu trúc năng lượng khái quát hóa

Trên quốc tế và Nước Ta có nhiều quan điểm khác nhau về cấu trúc NLKQH. Các quan điểm này đều có điểm chung là dựa trên cấu trúc của quy trình Tư duy logic .
Theo quan điểm của B.A.Ozahecrh, Tư duy logic là loại Tư duy trong đó nhu yếu chủ thể phải có Kỹ năng sau : Kỹ năng rút ra những hệ quả từ những tiền đề cho trước ; Kỹ năng phân loại những trường hợp riêng không liên quan gì đến nhau và hợp chúng lại ; Kỹ năng Dự kiến hiệu quả đơn cử bằng lí thuyết, Kỹ năng tổng quát những tác dụng đã thu được [ 5 ]. Theo Nguyễn Quang Uẩn, những thao tác Tư duy logic được xác lập bởi những Kỹ năng : nghiên cứu và phân tích ; tổng hợp ; so sánh ; trừu tượng hóa – khái quát hóa [ 6 ] .
Khi xem xét trên quan điểm NL là tập hợp kiến thức và kỹ năng, Kỹ năng và thái độ, cấu trúc NLKQH hoàn toàn có thể được quy mô hóa như sơ đồ 1 .
Theo quy mô này, kỹ năng và kiến thức về từng đối tượng người dùng có vai trò là nguyên vật liệu cơ bản và khuynh hướng KQH, thái độ tích cực là động lực triển khai việc KQH kiến thức và kỹ năng còn Kỹ năng với những thao tác Tư duy, là tiến trình trí tuệ gia công kỹ năng và kiến thức để KQH hình thành khái niệm là ngôn từ mã hóa thực chất khách quan sự vật, hiện tượng kỳ lạ. Như vậy, KQH là một NL nhận thức bộc lộ bằng một tiến trình hành vi được thôi thúc bởi động lực tâm lí của chủ thể nhận thức. Tiến trình hành vi đó được gọi là những Kỹ năng .
Dựa trên quan điểm này, KQH là một quy trình, ứng với mỗi bước trong quy trình đó là một nhóm Kỹ năng. Khi xem xét những Kỹ năng, chúng tôi xác lập 05 Kỹ năng thành phần của NLKQH theo thứ tự như sau :
– Kỹ năng xác lập mục tiêu KQH : Là xác lập được hiệu quả mong đợi sau khi triển khai quy trình KQH. Trong dạy học, giáo viên ( GV ) nhu yếu HS cần xác lập được mục tiêu, tiềm năng của quy trình KQH. Mục đích là yếu tố quan trọng thôi thúc việc triển khai tiềm năng, nếu đặt tiềm năng không có mục tiêu thì sẽ không có động lực để thực thi được tiềm năng đó. Mục tiêu phải rõ ràng, đơn cử, giám sát và ước đạt được .
– Kỹ năng lựa chọn lớp / nhóm đối tượng người tiêu dùng KQH : Là chủ thể nhận ra sơ bộ, đưa ra những đánh giá và nhận định hay giả định có giá trị về nhóm đối tượng người tiêu dùng điều tra và nghiên cứu. Trong dạy học, GV nên nhu yếu HS có những suy luận trên cơ sở kỹ năng và kiến thức, Kỹ năng đã biết để lựa chọn những sự vật, hiện tượng kỳ lạ .

– Kỹ năng nghiên cứu và phân tích những tín hiệu, đặc thù của từng đối tượng người tiêu dùng trong lớp / nhóm đối tượng người dùng đã chọn : Là sự phân loại trong Tư duy những đối tượng người dùng thành những yếu tố hợp thành, những tín hiệu, những đặc tính riêng không liên quan gì đến nhau của những đối tượng người dùng đó .
– Kỹ năng phân loại những tín hiệu để tìm những tín hiệu chung và thực chất nhất của lớp / nhóm đối tượng người tiêu dùng đã chọn : Trong dạy học, GV nhu yếu HS phân loại những tín hiệu rồi tìm trong đó tín hiệu chung và thực chất của những đối tượng người dùng dựa trên 1 số ít tiêu chuẩn nào đó .
– Kỹ năng diễn đạt nội dung được KQH thành khái niệm : Là hoạt động giải trí Tư duy để gạt bỏ những yếu tố, những đặc thù, những liên hệ thứ yếu, không thực chất của những đối tượng người dùng và chỉ giữ lại những yếu tố thực chất, từ đó sử dụng ngôn từ KQH thành khái niệm là quy mô sự vật khách quan trong Tư duy. Trong dạy học, GV nhu yếu HS diễn đạt nội dung được KQH trên cơ sở nghiên cứu và phân tích, so sánh, tổng hợp ở mức độ cao hơn từ đó hình thành khái niệm phản ánh thực chất đối tượng người dùng .
Các Kỹ năng thành phần của NLKQH được sắp xếp theo logic cấu thành quy trình KQH. Do đó, hoàn toàn có thể ý niệm, mỗi Kỹ năng thành phần là một tiêu chuẩn của NLKQH, trong mỗi tiêu chuẩn sẽ có nhiều mức độ biểu lộ khác nhau. Các biểu lộ hành vi của NLKQH bộc lộ trong bảng 1 :

Minh họa biểu hiện của các kĩ năng thành phần mà học sinh cần đạt khi tiến hành khái quát hóa phần “Trao đổi chất của sinh vật” (Sinh học 11):

– Kỹ năng xác lập mục tiêu KQH :
+ Xác định trao đổi chất ( TĐC ) là một đặc tính của sinh vật. Đặc tính đó được bộc lộ khác nhau ở thực vật và động vật hoang dã .
+ Xác định được những tín hiệu chung của TĐC ở cả động vật hoang dã và thực vật là thu nhận nguyên vật liệu từ môi trường tự nhiên, bộ phận thu nhận, chính sách thu nhận ; Vận chuyển ( con đường luân chuyển, chính sách luân chuyển ) ; Điều hòa cân đối thích nghi với tác động ảnh hưởng những tác nhân bên trong, bên ngoài .
+ Diễn đạt nội dung KQH hình thành khái niệm TĐC Lever khung hình .
– Kỹ năng lựa chọn lớp / nhóm đối tượng người dùng KQH : Lựa chọn những đối tượng người dùng triển khai KQH là những quy trình trao đổi nước và muối khóang, trao đổi khí … ở thực vật và quy trình tiêu hóa, trao đổi khí … ở động vật hoang dã .
– Kỹ năng nghiên cứu và phân tích những tín hiệu / đặc thù, đặc thù của từng đối tượng người tiêu dùng trong lớp / nhóm đối tượng người dùng đã chọn :
+ Phân tích những tín hiệu / đặc thù, đặc thù của quy trình trao đổi nước và muối khóang ở thực vật về quy trình hấp thụ, luân chuyển, biến hóa, thải chất và cân đối nội môi, mối quan hệ giữa những quy trình đó .
+ Phân tích những tín hiệu / đặc thù, đặc thù của quy trình quy trình tiêu hóa, quy trình lấy thức ăn, tiêu hóa thức ăn, thải chất và cân đối nội môi. Mối quan hệ giữa những quy trình đó ở khung hình động vật hoang dã .
– Kỹ năng phân loại những tín hiệu để tìm những tín hiệu chung và thực chất nhất của lớp / nhóm đối tượng người tiêu dùng đã chọn : Tiến hành so sánh, nghiên cứu và phân tích, tổng hợp chỉ ra sự giống và khác nhau về cơ quan hấp thụ, chính sách hấp thụ, luân chuyển, biến hóa và cân đối nội môi ở thực vật và động vật hoang dã dưới tác động ảnh hưởng của những tác nhân bên ngoài và bên trong .
– Kỹ năng diễn đạt ngôn từ hình thành khái niệm : Trừu xuất để giữ lại những tín hiệu tương đương, chung nhất như hấp thụ, luân chuyển, biến hóa và điều hòa cân đối nội môi diễn ra ở cả khung hình thực vật và động vật hoang dã. Tuy khác nhau về hình thức biểu lộ nhưng thực vật và động vật hoang dã đều có cùng thực chất là trao đổi vật chất giữa khung hình sinh vật với môi trường tự nhiên bảo vệ cho sự sống sót và tăng trưởng của khung hình. Lựa chọn được ngôn từ phản ánh thực chất quy trình TĐC là một đặc tính chung của khung hình thực vật và động vật hoang dã chính là hoạt động giải trí trừu tượng hóa – tiềm năng ở đầu cuối của KQH .

Kết luận

KQH là NL hoạt động giải trí nhận thức của con người được thực thi theo một quy trình logic xác lập mục tiêu, lựa chọn và thiết lập nhóm đối tượng người dùng nhận thức, nghiên cứu và phân tích chi tiết cụ thể những đặc thù của từng đối tượng người dùng đó theo những tiêu chuẩn, chỉ báo nhất định, so sánh, so sánh những đối tượng người tiêu dùng trong nhóm theo những tiêu chuẩn, chỉ báo đó, lựa chọn những đặc thù chung giống nhau và tách ra từ những đặc thù chung đó những đặc thù thực chất nhất là thuộc tính đặc trưng cho nhóm đối tượng người dùng đó .Quá trình dạy học sinh học thực ra là quy trình hình thành khái niệm. Sinh học văn minh đạt trình độ quy mô hóa lí thuyết nhờ KQH dựa trên những cứ liệu thực nghiệm đúng mực. Các thành tựu nghiên cứu sinh học phân tử, tế bào, khung hình, trên khung hình được cho phép KQH hình thành quy mô lí thuyết để dựa vào đó nhận thức và vận dụng công nghệ sinh học. Đó chính là thực chất và nội dung KQH trong dạy học Sinh học. Việc xác lập rõ cấu trúc của NLKQH sẽ góp thêm phần quan trọng trong việc lựa chọn giải pháp, kĩ thuật và logic hình thành NL này, nhất là trong tổ chức triển khai dạy học Sinh học 11 .

Tài liệu tham khảo

• [1] A.V.Daparogiet (1977). Tâm lí học (tập II). NXB Giáo dục.
• [2] Hoàng Phê (2010). Từ điển Tiếng Việt. NXB Từ điển Bách khoa.
• [3] Phạm Thị Đức (1996). Phát hiện năng lực khái quát hóa ở học sinh tiểu học. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, mã số B94-37-55, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam.
• [4] Nguyễn Thị Mỹ Hằng (2011). Trừu tượng hóa – Khái quát hóa trong dạy học đại số và giải tích ở trung học phổ thông. Tạp chí Giáo dục, số 273, tr 43-44.
• [5] TOM. Korrzuh, B.A Ozahecrh (1980). Phương pháp dạy toán học ở trung học (Người dịch: Nguyễn Đức Thuần). NXB Giáo dục.
• [6] Nguyễn Quang Uẩn (2005). Tâm lí học đại cương. NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội.
• [7] Nguyễn Thành Đạt (tổng chủ biên) – Lê Đình Tuấn (chủ biên) – Nguyễn Như Khanh (2006). Sinh học 11. NXB Giáo dục
• [8] Nguyễn Thành Đạt (tổng chủ biên) – Lê Đình Tuấn (chủ biên) – Nguyễn Như Khanh (2006). Sinh học 11 (Sách giáo viên). NXB Giáo dục.

( Nguồn : Nguyễn Văn Hiền, Ngô Văn Hưng, Đặng Hùng Dũng, Tạp chí Giáo dục đào tạo, Số 424 ( Kì 2 – 2/2018 ), tr 48-50 )

Source: https://tbtvn.org
Category: WIKI hỏi đáp